به گزارش مشرق، تکیه بزرگ نفرآباد قدیمی‌ترین هیئت تهران است که بعد از قریب به چهارصد سال همچنان محل برگزاری مراسم عزاداری‌های ماه‌های محرم و صفر است. این اثر تاریخی مربوط به دوره قاجار است و در منطقه 20 شهرداری تهران جنب ضلع شرقی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام) در محله نفرآباد واقع شده است. نکته حائز اهمیت درباره‌ این تکیه این است که این اثر ثبت ملی نشده و در آستانه تخریب است. 

مردم نفرآباد به حضور در این تکیه عادت کرده‌اند و نسل‌ها است که فرزند به فرزند و سینه به سینه در این تکیه برای اباعبدالله الحسین عزاداری کرده اند. روابط بین عزاداران در هیئت صمیمی است و هر کس مسئولیت خاصی دارد و همین موضوع باعث مردمی شدن و محبوبیت آن شده است.

مستند «تکیه نفرآباد» ساخته علی نیک‌بخت است. او در این مستند تلاش کرده است تا ضمن نمایش روابط بین عزاداران و اصالت تکیه نفرآباد، هشداری به مسئولان بدهد که شاید راهکارهای دیگری نیز وجود داشته باشد تا قدیمی‌ترین هیئت تهران دچار آسیب نشود. به بهانه ساخت این مستند گفتگویی با علی نیک‌بخت داشتیم که در ادامه منتشر می‌شود. او در گفتگو با خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، درباره‌ مسائل مختلفی از این فیلم صحبت کرد.

راجع به داستان مستند «تکیه نفرآباد» توضیح بدهید. چگونه شد که به سراغ این سوژه رفتید؟

من متولد تهران هستم و سعی کردم تا تهران را خوب بگردم و بخش‌های مختلف آن را ببینم. دسته‌بندی که برای تهران می‌توان انجام داد این است که این شهر، ذاتا یک شهر مذهبی است. بروز این موضوع در دوران محرم است و در این ایام هر جا که می‌روید یک تکیه و چایخانه دارد. این ساختار برای این شهر بسیار زیبا است. توجه کردن به این‌ها و نگاه کردن به این سنت، این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که ریشه و پایه این موضوع از کجاست و عقبه این اتفاق از کجا است؟ چرا که اگر چنین برنامه‌هایی رگ و ریشه نداشته باشد، بعد از 2-3 سال خشک می‌شود و همه چیز از بین می‌رود. در حالی که می‌بینیم که این عزاداری‌ها هر سال هست و هر سال هم باشکوه‌تر از سال قبل برگزار می‌شود.

یکی از رگ و ریشه‌های عزاداری محرم در تهران، تکیه نفرآباد است/ نفرآباد قدیمی‌ترین تکیه تهران است

حال وقتی که بر روی این قصه تمرکز می‌کنید، می‌بینید که در حوزه مذهب و در شاخه امام حسین (علیه السلام)، این شهر ریشه خیلی خوبی دارد. یکی از این رگ و ریشه‌ها تکیه نفرآباد است که قدیمی‌ترین تکیه تهران است. دقت کنید که وقتی از لغت قدیمی‌ترین استفاده می‌کنیم، معنا متفاوت می‌شود و می‌پرسیم که این‌ها چه کسانی هستند. حال جالب است که جلو می‌روید و می‌بینید که رئیس هیئت یک خانم است. در حقیقت قدیمی‌ترین هیئت و تکیه در تهران یک خانم است که خود جای شگفتی است.اگر باز هم جلوتر برویم، قضیه جالب‌تر می‌شود چرا که می‌بینیم این تکیه یک ساختار کاملا مردمی دارد. همه جور آدم هستند و با هم زندگی می‌کنند. شاید به قولی بتوان گفت که همه‌شان سر سفره امام حسین نشسته‌اند.

آن خانم رئیس هیئت به دلیل منصب خود فخر نمی‌فروشد، مستمع هیئت به این دلیل که رئیس هیئت یک خانم است، اظهار عجز نمی‌کند، همه با هم خواهر و برادر هستند و به نوعی مهمان سفره امام حسین هستند.نکته جالب‌تر این است که در این تکیه، هنوز هم عمود خیمه می‌زنند، به قول خودشان تا زمانی که این عمود و این چادر هست، همه در زیر این خیمه و سر این سفره جمع می‌شوند و گرنه فکر نمی‌کنم که سقف زدن هزینه خیلی زیادی داشته باشد اما عامدانه این کار را نمی‌کنند. این هوشمندی به دلیل آن اصالت و ریشه است. این تکیه بسیار جذاب و بسیار دل‌چسب است. مردم آن با هم هم‌سو هستند و برای مثال هر کس در ساختار هیئت وظیفه مشخصی دارد. گاها می‌بینید که از یک خانواده، 3 نسل است که فقط پرچم و سیاهی می‌زند یا از یک خانواده چندین سال است که آشپزی هیئت از پدر به فرزند و از فرزند به نوه منتقل شده است. همه آن‌ها که بی‌منت کار می‌کنند.

علاوه‌ بر این موضوعات و نمایش خود تکیه نفرآباد، موضوع دیگری نیز وجود دارد و آن بی توجهی نسبت به این تکیه به عنوان قدیمی‌ترین هیئت تهران است. به نظر می‌رسد که اتفاقاتی در حال رخ دادن است که شما آن را به تصویر می‌کشید.

یکی از خوش‌شانسی‌هایی که باعث شده است تا این تکیه تاکنون باقی بماند، موقوفه بودن آن است. 3 دانگ آن وقف است و 3 دانگ دیگر به نام خانم نصیری و برادر ایشان است. اکنون به دلیل کهولت سن برادر خانم نصیری، ایشان متولی تکیه است. نه این افراد می‌توانند آن 3 دانگ که موقوفه است را بشناسند و نه موقوفه می‌تواند آن 3 دانگ را از دست خانم نصیری و برادرش بگیرد. انتخاب‌ها بسیار هوشمندانه بوده است. بدین معنی که این مکان را هم برای آن آدم‌ها ساخته است و خود آدم‌ها هم برای آن مکان ساخته شده ‌اند و به همین دلیل است که اکنون سرپا است و به خوبی اداره می‌شود.

تکیه نفرآباد در طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم افتاده است

معضل اصلی در اینجا این است که این تکیه در طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی افتاده است. ممکن است کم توجهی به این میراث، یک استدلال فقهی پیدا کند و باعث تخریب آن مکان شود اما باید دقت داشت که توسعه بخشی از حرم و تبدیل این هیئت به پارکینگ حرم یا بخشی از آن شاید ارزش افزوده آن چنانی نداشته باشد. شاید اگر یک تکیه دم دستی بود و عمر و سابقه نداشت، دلمان نمی‌سوخت.

بزرگ‌ترین ترسی که من داشتم این بود که این تکیه از بین برود و سند جدی از آن نماند. برای همین تمرکز جدی خود را بر روی تکیه نفرآباد قرار دادم. با افراد زیادی مصاحبه کردم اما فقط 3 نفر آن را آوردم؛ یکی معتمد، یکی خواننده قدیمی و یکی هم متولی.

موضوع طرح و توسعه را بیان کردید. فکر می‌کنید که اگر در نهایت قرار بر این بشود که نفرآباد را تخریب کنند، چه اتفاقی خواهد افتاد و چه کسانی مقصر هستند؟ البته نمی‌خواهم دست روی یک نفر یا گروه خاص بگذاریم اما بالاخره باید این سوال را پرسید که چرا نسبت به چنین میراثی کم توجهی می‌شود؟‌ حال جالب است که بخش مردمی خیلی خوب دنبال می‌شود اما در بخش مسئولیت‌های حکومتی یک قصوری رخ داده است.

اصلا شخص خاصی مد نظر نیست و هیچ شخص خاصی مقصر نیست از طرفی فرض کنید که من مدیر یک مجموعه‌ای شده‌ام که به دنبال عمران و آبادانی آن مجموعه هستم. بعید میدانم کسی که طرح و توسعه را نوشته است و آن را طراحی کرده است، آدم معاندی باشد. اما به ایشان تذکر ندادند که اگر در شهری طرح توسعه‌ای می نویسیم،‌ باید به یک سری جاها و خیلی از عقبه‌ها توجه کنیم.

نفرآباد یک محله بسیار قدیمی ری است. تاریخ به ما ثابت می‌کند که حرم حضرت عبدالعظیم حسنی، اقمار نفرآباد بوده و این دو کنار هم بوده‌اند. حال این رشد و توسعه به ‌گونه‌ای شده است که نفرآباد در کنار مجموعه شهر ری است اما اگر امروز ری به این وضع رسیده است، به دلیل عطر و طعمی بوده است که در عقب آن وجود داشته و تکیه نفرآباد قطعا در آن تاثیر داشته است. این موضوع را نباید فراموش کنیم. بنابراین اگر قرار باشد که نفرآباد از بین برود، انگار به رگ و ریشه آن ضربه زده‌ایم. واقعا آن مکان شرافت خاصی دارد و شرافت آن به دلیل هویت‌اش است.

دقت کنید که هویت یک لحظه‌ای به وجود نمی‌آید و زمان می‌خواهد. ما کم توجهی می‌کنیم و با همین کار هویت آن را از بین می‌بریم. این صحبت به این معنی نیست که عبدالعظیم حسنی هویت ندارد. هویت دارد و عزیز است اما یکی از عطر و طعم‌های آن مکان، تکیه نفرآباد است. باید قدر این‌ها را بدانیم. من مطمئن هستم که اگر با کسی که این طرح توسعه را نوشته است، صحبت کنیم، حتما توانایی این را دارد که طرحش را دچار تغییرات کند که هم توسعه صورت بگیرد و هم این عطر و طعم باقی بماند که مطمئنا باعث می‌شود که این دو از هم ارتزاق کنند و باعث خیرات و معنویات برای انسان‌های آن سرزمین می‌شود.

کار کردن بر روی چنین موضوعی حرف های خودش را به همراه دارد. چرا که وقتی این چنین مطالبه‌ای صورت می‌گیرد، شاید متهم به سنتی بودن و عدم توجه به بقیه بشویم. از طرف مقابل و از دیدگاه مسئولین نیز ممکن است با واکنش‌هایی روبه‌رو بشوید. از زمان ساخت این فیلم تا به امروز بازخوردها چه طور بود؟

اولین بروز فیلم در این دهه محرم بوده است. به نظرم باید صبر کنیم و ببینیم که چه بازخوردهایی دارد. مطمئنا مسئولین حرم، مدیران شهری و ... به تازگی با چنین حرفی روبه رو شدند. باید ببینیم که آیا می‌توانند نشستی برگزار کنند تا این موضوع را بررسی کنند. البته قطعا می‌توانند و توانمندی این موضوع را دارند. اتفاقا مدیریت‌های تمام بخش‌های مختلف اگر بر سر هر موضوعی اختلافاتی با هم داشته باشند، بر سر موضوع امام حسین مطمئنا دارای اشتراک هستند.

بهتر است که مدیر میراث فرهنگی، رئیس سازمان گردشگری تهران، نماینده حرم حضرت عبدالعظیم حسنی و ... بر سر یک میز بنشینند و این موضوع را حل کنند. اصلا موضوع پیچیده‌ای نیست و در واقع اشتراکاتی که این افراد بر سر امام حسین دارند، باعث می‌شود که مساله حل شدنی باشد.

شاید مدت زمان فیلم کمی کوتاه بود و علیرغم جذابیت فیلم که می‌توانست مخاطب را نگه‌دارد، خیلی زود فیلم را تمام کردید. شاید می‌شد که زمان مستند را افزایش داد. این موضوع عامدانه بود؟

شاید توانایی من در همین حد بود. ممکن است که دلخوری پیش بیاید. من از این که حاشیه‌ای ایجاد بشود، پرهیز می‌کنم. بحث‌هایی وجود دارد اما شاید به من ربطی نداشته باشد، چرا یک فیلم‌ساز باید جواب بدهد؟ من این تذکر را می‌دهم که هر جوری هست این مشکل را حل کنید. چرا که توانمندی آن هم وجود دارد. البته می‌شد به سراغ مدیران میراث، مدیران گردشگری استان تهران و مدیران طرح و توسعه حرم رفت. اما این کار یک مساله‌ دیگر است. در این کار دقت را به این قسمت معطوف کردم که نگاه کنید که به خاطر امام حسین این همه آدم کنار هم جمع می‌شوند و این موضوع ارزش والایی دارد وگرنه من هم موافق هستم که یک مستند 60 دقیقه‌ای می‌طلبد که این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار بدهد.

آیا تلاشی هم شده است که این مستند به دست اشخاص مرتبط برسد.

باید صبر می‌کردیم تا مستند پخش بشود. من از تهیه‌کننده اجازه گرفتم که نسخه‌های مختلفی از کار را به جاهای مختلف ارسال کنم. حال احتمالا نسخه‌هایی از کار را برای مدیران گردشگری، مدیران حرم و ... ارسال خواهم کرد.

علی نیک‌بخت این مستند را کارگردانی کرده است. محمد زمانی تصویربردار آن است و محمدمهرجو آن را صدابرداری کرده است. مهدی عبدالباقی برزی تدوین آن را برعهده داشته و محمدعلی شیخ ربیعی مدیر تولید آن است. این مستند در خانه مستند انقلاب اسلامی تهیه شده است.